Açık Miras Koalisyonu
Açık Miras Koalisyonu (Önceki adı ile TAROCH, “Towards a Recommendation on Open Cultural Heritage” = Açık Kültürel Miras Üzerine Bir Tavsiye Kararı Doğru) 2024’te Creative Commons tarafından başlatılan, küresel ve topluluk odaklı bir girişimdir. Bugün 25 ülkeden 60’tan fazla kurum ve kuruluşun bir araya geldiği Açık Miras Koalisyonu, kültürel mirasa adil, eşit ve açık erişim için birlikte çalışıyor.
Koalisyon’un misyonu basit ama güçlü: UNESCO Üye Devletlerini kültürel mirasın paylaşımı ve kullanımı için farklı idari yaklaşımları gözetirken; kamu malı kültürel mirasa açık erişimi destekleyen uluslararası bir standart geliştirmeye teşvik etmektir.
Koalisyon’un çalışmaları, kültüre erişimi kolaylaştırmaya yönelik onlarca yıllık çabalar ve uluslararası dönüm noktaları üzerine inşa edilmektedir: Mondiacult 2022 dahil olmak üzere UNESCO’nun kültür sözleşmelerinden, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ve Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi gibi Birleşmiş Milletler insan hakları belgelerine, 21. yüzyılın açık miras odaklı dijital uygulamalarına kadar uzanan geniş bir çerçevede.
Creative Commons Türkiye olarak, hazırlık aşamalarından bu yana Açık Miras Koalisyonu çalışmalarının parçası olduk. Aralık 2024’ten beri de Koalisyon’un resmi bir üyesi olmaktan çok mutluyuz. 6 Ekim 2025’de yayınlanan Açık Miras Bildirisi’nin ilk imzacıları arasında yerimizi aldık.
Açık Miras Bildirisi, kamu malı kültürel mirasa adil erişim konusunda küresel uçurumu kapatmak için ortak değerleri tanımlıyor, temel zorlukları vurguluyor ve eylem odaklı öncelikleri belirliyor. Bildirge, açıklığı savunan kültür paydaşlarını, kültürel miras kurumlarını ve dünya genelindeki topluluk üyelerini onurlandırmakta; yerel yeniliklerden dijital dönüşüme uzanan yıllara dayalı öğrenme süreçlerini yansıtmakta ve açık miras çağrısının gerçekten küresel bir nitelik taşıdığını ortaya koymaktadır.
Bildiri’nin Türkçe çevirisine bu bağlantıdan ulaşabilirsiniz. Dijital kültürel mirasın daha erişilebilir, daha açık ve daha güçlü bir geleceğe kavuşması için birlikte çalışacak olmaktan heyecan duyuyoruz.
Creative Commons ‘ın Açık Miras Koalisyonu hakkında hazırladığı dokümanların Türkçe çevilerini aşağıdaki bağlantılardan indirebilir, topluluk üyelerinizle ve kurumlarınızda paylaşabilirsiniz. Sorularla Açık Miras Koalisyonu başlığı altında bu içeriklerden bir kısmını sizler için derledik.
Sorularla Açık Miras Koalisyonu
Açık Miras Koalisyonu nedir?
2024 yılında başlatılan, küresel ve topluluk liderliğinde yürütülen bu Açık Miras Koalisyonu, Creative Commons tarafından yönetilmektedir. Misyonu, UNESCO Üye Devletlerini, kültürel mirasın paylaşılması ve kullanılmasına yönelik farklı idari mekanizmaları gözetirken, kamu malı kültürel mirasa açık erişimi destekleyen, uluslararası bir standart belirleme aracını benimsemeye teşvik etmektir.
Koalisyon üyeleri kimlerdir?
Bugün Open Heritage Coalition, açık çözümlerin dönüştürücü gücüne inanan ve kültürel mirasa adil ve eşit erişim vizyonunu paylaşan 25 ülkeden 60’tan fazla kuruluşu bir araya getiriyor. Bu Koalisyon, gerçek çözümlerin her gün erişim engelleriyle karşılaşanlardan gelmesi gerektiğine inanan bir dayanışma ağıdır. Her üye bir Taahhüt Beyanı imzalar. Bu Taahhüt Beyanı, açık çözümlerin gücüne ve kültürel mirasa adil erişim için ortak bir vizyona olan inançlarını teyit etmektedir.
Koalisyon neyi başarmayı umuyor?
Koalisyonun hedefi, uluslararası bir Tavsiye Kararı geliştirmek amacıyla Açık Miras Bildirisinin UNESCO tarafından resmi değerlendirmeye alınmasını sağlamaktır. UNESCO Tavsiye Kararı, küresel normları belirleyen, hükümetler ve kurumlar için pratik rehberlik sağlayan güçlü ancak bağlayıcı olmayan bir araçtır. Kabul edilmesi halinde, dijital çağda kültürel mirasa erişimin bir insan hakkı olduğunu teyit ederek, kurumların açık ve etik paylaşım uygulamalarını benimsemelerine yardımcı olabilir, uluslararası iş birliğini teşvik edebilir ve küresel erişim zorluklarının yarattığı boşluğu azaltabilir.
Açık Miras Bildirisi nedir?
Ekim ayında yayınlanan olan Açık Miras Bildirisi, Koalisyonun temel çıktısıdır ve Koalisyon üyeleri tarafından hazırlanan değer temelli bir tekliftir. UNESCO görüşmeleri için bir başlangıç noktası niteliğindedir. Güçlendirme, özgürlük ve demokrasi, çeşitlilik, eşitlik ve kapsayıcılık, adalet ve topluluk gibi ortak değerleri ortaya koymaktadır. Ayrıca iş birliği, denge, şeffaflık, sürdürülebilirlik ve saygı ilkelerini de vurgulamaktadır.
Bildiri, kültürel mirasa erişimin önündeki 17 temel engeli tanımlamaktadır. Her birine “Katılıyoruz…” şeklinde verilen yanıtlarla alınan pozisyon, sorun özetleri ve çözümler sunulmuştur. Bildirinin amacı, UNESCO’nun misyonuyla uyumlu olarak bilgi paylaşımını, kültürel hakları ve sürdürülebilir kalkınmayı desteklemek ve kültürel miras kurumlarına açık ve etik uygulamaları benimsemeleri konusunda rehberlik etmektir.
Bu çalışma neden önemli ve neden şimdi?
Kültürel mirasa erişim temel bir insan hakkıdır ve kapsayıcı, bilgi temelli toplumların temel taşıdır. Ancak hatalı hukuki talepler, teknolojinin yanlış kullanımı ve ekonomik engeller nedeniyle – özellikle de toplulukların değişimi sağlayacak kaynaklardan yoksun olduğu durumlarda – bu mirasın büyük bir kısmı kilitli kalmakta ve erişime kapalıdır.
UNESCO’nun eğitim ve bilim için tavsiye kararları bulunsa da dijital çağda kültür ve miras için henüz bir tavsiye kararı bulunmamaktadır. Yeni bir Tavsiye Kararı bu açığı kapatacak ve halkın kültür mirasını bilme, paylaşma ve geliştirme hakkını koruyarak gelecek nesiller için yaratıcılığı, öğrenmeyi ve bağlantılarını güçlendirecektir.
Kültürel mirasa açık erişimin faydaları neler?
Açık miras herkese fayda sağlar: topluluklar kendi hikayelerini anlatabilir; eğitimciler ve araştırmacılar daha zengin kaynaklara sahip olur; sanatçılar ve yaratıcılar yeni ilham kaynakları bulur. Açık erişim aynı zamanda kültür turizmini, yaratıcı endüstrileri ve insani gelişimi beslerken, kültürler arası anlayışı ve toplum direncini güçlendirir.
Bu çalışma BM ve UNESCO’nun hedefleriyle uyumlu mu?
Evet. UNESCO’nun misyonu, Anayasası’nda da belirtildiği üzere, her zaman bilgi paylaşımını, kültürel korumayı ve insan haklarını desteklemiştir. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (1948) Madde 27(1), herkesin toplumun kültürel yaşamına özgürce katılma ve sanattan yararlanma hakkını teyit etmektedir. Açık Miras Koalisyonu ayrıca, Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerinin (SKH) eğitim (SKH 4), yenilikçilik (SKH 9), eşitsizliklerin azaltılması (SKH 10), güçlü kurumlar (SKH 16) ve ortaklıklar (SKH 17) ile ilgili hedeflerini yanı sıra kültür için bağımsız bir hedefi de desteklemektedir.
UNESCO üyesi devletler, kurumlar veya bireyler bu çalışmaya nasıl dahil olabilir?
Üye Devletler UNESCO standart belirleme sürecinde Açık Miras Beyanını savunabilir ve ulusal politikalarını uyumlu hale getirebilir. Kurumlar uygulamalarını gözden geçirebilir ve Koalisyona katılabilirler. Bireyler kendi ağları ve toplulukları içinde savunuculuk yapabilirler. Bu ivme birlikte, başarılı bir politika değişikliği için gereken siyasi iradeyi oluşturacaktır.
