Açık COVID Bildirgesi: Korona salgını ile mücadelede yeni paylaşım lisansları

2019’un son ayından beri COVID19 salgını nedeni ile zor, yıkıcı ve bir o kadar da ilginç bir dönemden geçiyoruz. Bugüne dek yüzbinlerce insan hayatını kaybetti, vaka sayısı 3 milyonu aştı. Bilim insanları tüm dünyada salgını durdurmak için araştırmalar yapıyor, birlikte çalışıyor, bilgi ve veri alışverişi yapıyor. Salgın ile mücadeleyi kolaylaştırmak için bilim insanlarının yanı sıra, yardım kuruluşları, sosyal girişimciler, mühendisler, kamu ve özel şirketler dahil olmak üzere büyük bir kesim bilgi ve becerileri dahilinde yaratıcılığını kullanarak, yatırım yaparak, koruyucu malzemeler, medikal araçlar üretiyor. Bu mücadeleyi güçlendirmek ve gelişmeleri hızlandırmak için paylaşımın ve açık lisansların yararlarına odaklanmalı, daha çok kullanmalı ve kullandırmalıyız.

Açık kaynak tasarımlar hayat kurtarıyor

Bu gibi olağanüstü dönemlerde açık kaynak medikal araçlar daha da önem kazanıyor. Maske yapımı, yüz koruyucu siperler, mekanik solunum cihazları, medikal vantilatörler gibi araçlar üç boyutlu modellemeler çalışılarak, ihtiyaç olan alanlarda ve daha ucuza üretilebiliyor. Bu tür gelişmelerin önceki salgınlarda da yaşandığını görüyoruz. Örneğin 2010’da Swansea Üniversitesi medikal ekibi H1N1 salgını için düşük maliyetli, açık kaynak vantilatör yapımı talimatlarını yayınlamış. Bu araçların üretimi için yapılan tasarımların, modellemelerin paylaşılması, herkesin erişimine açık ve yeniden kullanılabilir olması özellikle sağlık gibi elzem alanlarda, hastalık tedavisi ve hayat kurtarmak konusunda kritik önem taşıyor.

Creative Commons geçen haftalarda kapsamlı bir yazı ile yazmıştı. Yazıda medikal donanımın üretilmesi teknoloji ile artık çok daha kolay hale gelirken, bu inovasyona erişimin aynı oranda mümkün olmadığına dair güzel örnekler paylaşılıyordu. Örneğin Bassel Khartabil Bursu‘nun bu yılki sahibi Dr. Tarek Loubani, 2018’de önemi sağlık sektörü için tartışılmaz steteskopu, açık kaynak tasarım üzerinde çalışarak 3 US Dolarına üretmeyi başarıyor. Steteskopun bugünki pazar fiyatının 90-200 US Doları arasında değiştiği söyleniyor. Özellikle de gelişmekte olan ekonomiler için bu inovasyonu ucuza mal edebilmenin önemi çok büyük. Laubani, Bassel 2020 bursu ile kanamayı durduran sargı ve otoskop, kulak muayene cihazı için açık kaynak modellemesi üzerinde çalışıyor.

Ülkemizden örnek verecek olursak, girişimci organizasyonlar Robotel Türkiye ve Maker Atölye #sendeyap etiketi ile duyurdukları sosyal faydayı teşvik eden çok güzel projelere imza atıyorlar. Sağlık personeli için maske üretimine dahil olurken, üç boyutlu yazıcı teknolojisi ile mekanik el ve parmak üretiyorlar. Eminim daha pek çok örneğimiz var bu konuda. Bir yazıda toplamak güzel olur.

Bu buluşların tekrar üretilebilir olabilmesi için üzerindeki fikri hakların sınırlayıcı olmaması, başkalarının yeniden kullanımı veya mevcut tasarım üzerinden yeni modellemeler yapabilmesine izin veriyor olması gerekir. Bu amaçla Creative Commons açık lisansları kullanılabilir veya bu tür çalışmalar doğrudan kamu malı olarak tahsis edilebilir.

Açık COVID Bildirgesi

Açık kaynak tasarımların mucizevi sonuçlarına şahit olurken, fikri haklar ve patent gibi sınai haklar inovasyonun önünde büyük engeller oluşturduğunu görüyoruz. Creative Commons (CC) Nisan ayı başında COVID19 salgını ile mücadeleye hız kazandırmak için yeni bir lisans türü duyurdu. CC ekibi, hukuk uzmanları ve önde gelen bilim adamları ile bir araya gelerek, COVID-19 ile ilgili ilaçların, test kitlerinin, aşıların geliştirilmesini ve diğer bilimsel çalışmaları desteklemek için üniversiteler, şirketler ve fikri mülkiyet hakları sahiplerine basit bir yöntem sunmak amacı ile Open COVID Pledge lisanslarını geliştirdi. Açık COVID Bildirgesi olarak çevirdiğimiz Open COVID Pledge, lisans veya telif hakkı ücreti nedeni ile erişilemeyen teknoloji ve içeriğe, ücretsiz ve geniş kapsamlı izin vermek için kullanılıyor. Bir başka deyişle, bu bildirge bildirgeyi kabul ederek taahhüdde bulunan tarafın, resmi olarak açıklanan pandemi sürecinde, süreli olarak, belirtilen lisanslar ile telif haklarını kamuya açması, kamuya kapsamlı izin verdiği anlamını taşıyor.

Microsoft, IBM gibi büyük teknoloji şirketleri bu bildirgeyi destekliyor ve kendileri de teknoloji ve içeriklerini Açık COVID Bildirgesi ile erişime açmak taahhüdünde bulunuyorlar. Bildirgenin kurucu paydaşları arasında Intel, Unified Patents ve Fabricatorz Vakfı var. Şirketler, üniversiteler, kuruluşlar ve bireyler, opencovidpledge.org adresini ziyaret ederek veya opencovidpledge@gmail.com ile iletişim kurarak Açık COVID Bildirisini destekleyebilir ve uygulayabilir.

Açık COVID Bildirgesi’ni nasıl destekleyebilirsiniz?

Kurumsal olarak bu Bildirgeyi desteklemek isterseniz, taahhüdde bulunduğunuzu belirten basın açıklamasını websitenize yerleştirerek resmi bir bildiri yayınlamanız ve linkini opencovidpledge@gmail.com adresine göndermeniz yeterli.

Açık COVID Bildirgesi’ni nasıl uygulabilirsiniz?

Ürettiğiniz, fikri ve sınai hakları saklı teknoloji ve içeriği ilgili bir lisans seçerek lisanslamalısınız. Lisans kategorileri şu şekilde:

• Açık COVID Lisansı (Open COVID License-OCL): Açık COVID Bildirgesi için özel hazırlanmış, kurumlarca kullanılan lisanslardır:
  • OCL-PC v1.0: Bu lisans, dünya çapında kamuya, taahhüdü verenin tüm patent ve telif haklarının kullanımına izni verir. Bu lisans 1 Aralık 2019’da başlar ve Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) COVID-19 pandemisine resmi olarak bir son vermesini ilan etmesinden bir yıl sonra sona erer.
  • OCL-PC v1.1: Bu lisans, önceki v1.0 sürümüyle aynı izinleri verir; ancak, sonlandırma tarihi, hangisi önce olursa olsun, COVID-19 salgınının sona erdiği veya 1 Ocak 2023’te sona eren DSÖ bildiriminin başlarında sabitlenir. Taahhüdü yapan, bu son tarihi uzatabilir.
  • OCL-P v1.1: Bu lisans OCL-PC v1.1 ile aynı izni vermektedir, ancak sadece patent hakları ile sınırlıdır.
• Açık COVID Lisansı ile uyumlu lisanslar: Creative Commons’ı bildiğiniz 4.0 atıf lisansı ve CC0 kamuya tahsis Açık COVID lisanslı ile uyumlu lisanslar. Patent gibi sinai hakları değil, yalnızca fikri hakların kullanımına izin vermek isteyenler için mevcut CC lisansları zaten bunu karşılıyor. Tek farkı Açık COVID lisansları pandemi dönemi ile süreli iken, CC lisansları süresizdir.
• Açık COVID Lisansına alternatif lisanslar: Bu grup ise verilen Açık COVID lisans metinlerini kullanmak istemeyen ancak bu şart ve koşulları ile tutarlı terimler içerebilecek lisanslardan oluşur.

Araştırmacıları, kamu ve özel şirketleri, girişimcileri, mühendisleri, toplum sağlığına katkısı olabilecek her kesim ve herkesi, COVID19 salgınını durdurmak, hastaların tedavisini hızlandırmak amacıyla gerekli ilaç, aşı ve medikal araçların hızla geliştirilebilmesi, araştırmacıların bilimsel çalışmalara maliyet ve telif hakları sınırlamaları olmaksızın erişimi için Açık COVID Bildirgesini desteklemeye ve Açık COVID lisanslarını kullanmaya çağırıyoruz. Bu lisansların kapsamı, tanımlarında belirtildiği gibi DSÖ’nün pandeminin son erdiğini belirteceği tarih ile sınırlı. Bir zaman sınırlaması olmadan telifli çalışmalarınızı süresiz, sınırsız erişime açmak isteyenler ise mevcut Creative Commons lisanslarını kullanabilirler. Konuyla ilgili destek ihtiyacınız olursa lütfen iletişim adresimizden bizlere ulaşın.

Sağlıkla kalın.